Ord. Prof. Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu (1887-1978)

Meşrutiyet ve Cumhuriyet dönemlerinin özgün ve öncü kişilerinden biri olan Baltacıoğlu 1887'de İstanbul'da doğdu. Vefa Lisesi'nin ardından Darülfünun (bugün İstanbul Üniversitesi) Fen Fakültesi bitkibilim bölümünü bitirdi (1908). II. Meşrutiyetin ilanından az önce Darülmuallimin'i İptidaiye (İlköğretmen Okulu)'ye yazı (hat) öğretmeni oldu. Eğitimbilim, öğretim yöntemleri ve elişi dersleri de ilerleyen yıllarda yürütmesine verildi. 1910'da Maarif Nezareti (Eğitim Bakanlığı) adına incelemelerde bulunmak üzere Avrupa'ya gönderildi. Dönüşünde dönemin eğitim ve öğretim anlayışını kökünden sarsan "Talim ve Terbiyede İnkılap (Eğitim ve Öğretimde Devrim)" adlı yapıtını yayımladı (1912). Bu yapıtta ortaya koyduğu devrimci görüşler kaygıyla karşılandı. Bunu izleyen ve nezaretçe yayımlanan yapıtlarında, olası tepkileri önlemek amacıyla adı yer almadı. 1914'te atandığı Darülfünun Edebiyat Fakültesi eğitimbilim müderris (profesör)'liğini 1933'e dek aralıksız sürdürdü. Bu birincil ve bilimsel görevle birlikte kimi eğitsel ve yönetsel sorumluluklar da yüklendi. Darüşşafaka, İnas Darülfünunu (kız üniversitesi), Üsküdar Kız Sanayi Mektebi ve Darülmuallimat (kız öğretmen okulu) eğitbilim öğretmenlikleri ve Maarif Nezareti ortaöğretim, yükseköğretim ve teftiş heyeti genel müdürlükleri (1918-1920)' ni de yürüttü.

1920-1923 arasında dört kez Edebiyat Fakültesi dekanlığına,1923'te rektörlüğe seçildi. Cumhuriyetin ilk rektörü oldu. Rektör seçilmeden az önce atandığı Maarif Vekaleti müsteşarlık görevini geri çevirdi.

Baltacıoğlu, II. Meşrutiyet'le birlikte su yüzüne çıkan Batılılaşma ve çağdaşlaşma biçem ve söylemine, toplumbilimsel bakış açısıyla yaklaşmasını bilen az sayıdaki aydınlarımızdandır. O, ortaya çıkan bu olguyu, istençsel (iradi) ulusçuluk anlayışı çerçevesinde, yüksek bir devrim hızıyla düşünsel ve eylemsel alanda Anadolu'ya, Cumhuriyete taşıyan bir Meşrutiyet devrimcisidir.

Geleneksel eğitim anlayışının niteliğine, içeriğine, öğretim yöntem ve araçlarına karşı ilk başkaldırıyı, Balkan Savaşı sırasında ders nazırı (eğitim ve öğretimin içeriğinden, niteliğinden ve yönteminden sorumlu kişi) bulunduğu Şemsülmekatip adlı özel okulda gerçekleştirmiştir. Baltacıoğlu bu okulda sıra, kürsü, sınav geleneklerini yıkmış, ders kitaplarını kaldırmıştır. Karma öğretim, okul-aile yakınlaşması, yerleşke yaşamı, açıkhava dersleri, kır gezintileri, okul tiyatrosu ilk kez ülkeye bu okul aracılığı ile girmiştir.

1933 Üniversite Reformu'nda arıtılan (tasfiye edilen)'lar arasında kaldı. Ekmeğini taştan çıkarmayı düşündü. Ama o taşı bulamadı. Sonunda Yeni Adam (1934-1978)'ı çıkarmaya başladı. Haftalık düşün ve sanat gazetesi Yeni Adam; doğal ve asli çevresinden uzaklaştırılan bir bilim adamının yaşam savaşımının ürünü oldu.

1941'de eğitimbilim kürsüsü, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi'nde ona geri verilmiş, bu görevi 1943 yılına kadar sürmüştür. Afyon ve Kırşehir milletvekilliğinin (1943-1950) ardından Türk Dil Kurumu'ndaki terim kolu başkanlığını 1957 yılına değin sürdürmüştür. 1957'de Kuran'ı Türkçe'ye çevirmiştir. Sağlıklı bir sayımı yapılamamakla beraber eğitimbilimden toplumbilime, sanattan felsefeye; roman, öykü, oyun, yaşantı türünde; çocuklara, gençlere, yetişkinlere yönelik, yüz otuzu aşkın kitabı, dört binin üzerinde makaleyi ardında bırakan Baltacıoğlu, 1 Nisan 1978'de aramızdan ayrılmıştır.

(*) Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu'nun yaşamı, etkinlikleri ve yapıtlarıyla ilgili ayrıntılı bilgi için Bkz. :

1) Baltacıoğlu, Ismayıl Hakkı, Hayatım, Yayına Hazırlayan Ali Y. Baltacıoğlu, Dünya Yayınları, İstanbul, 1998.
2) Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu Yaşamı ve Hizmetleri, Türk Eğitim Derneği, Ankara, 1996.
3) Baltacıoğlu,Tuna, Yeni Adam Günleri, YKY, İstanbul, 1998.
4) Baltacıoğlu, Tuna, Altunizade Köşkü'nün Öyküsü, İstanbul 2000.
5) Yeni Adam, Baltacıoğlu Özel Sayısı, sayı 921, Mayıs 1978.
6) Kolçak, Sabri, Eğitimin Felsefesini Yapan Pedagog Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu , İzmir, 1968.
7) Tozlu, Necmettin, Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu'nun Eğitim Sistemi Üzerine Bir Araştırma, İstanbul 1991.
8) Akar, Yrd. Doç. Dr. İlhan, Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu'nun Eğitim ve Kültür Görüşleri Üzerine Bir Araştırma, Siyasal Kitabevi, Ankara 1994.